یا لطیف
نزدیک به شش سال از تأسیس دکترای رشته سلامت در حوادث و بلایا می‌گذرد و درحال حاضر درسنامه آن را در دست داریم. این چند سال، دوره‌ای بود هیجان‌انگیز برای دوستداران این رشته که فرصت تدریس، تحقیق یا تحصیل در رشته مورد علاقه‌شان را پیدا کردند. مقدمه حاضر فرصتی است برای همکاران جوانتر تا تاریخچه این پروسه را مرور کنند. البته به خود کتاب هم خواهیم پرداخت! آموزش عالی سلامت در حوادث و بلایا در واقع درس‌آموخته بخش آکادمیک نظام سلامت از زلزله بم بود. از آن زمان تا‌کنون چند اقدام راهبردی انجام شده است: 1) تصویب دکترای تخصصی سلامت در حوادث و بلایا، 2) تأسیس هیئت ممتحنه و ارزشیابی این رشته، 3) تأسیس دپارتمان‌هایی با عنوان رشته در دانشگاه‌های علوم پزشکی و 4) درسنامه حاضر. بدیهی است که این دستاوردها، حاصل یک کار تیمی و منسجم بوده است. نقطه آغازین این امر، مذاکرات غیر رسمی حضوری و تلفنی بود در یک گروه سه نفری شامل آقایان دکتر خانکه، دکتر معصومی و بنده. نتیجه آن برنامه سازمانی است که اکنون در قالب بورد و دپارتمان های سلامت در حوادث و بلایا نهادینه شده است. البته این امر بدون نقش حمایتی اساتید بزرگواری همچون آقایان دکتر لاریجانی، دکتر مصداقی نیا و دکتر هلاکویی نایینی ممکن نبود. ایده اولیه، ایجاد رشته سلامت در حوادث و بلایا درمقطع کارشناسی ارشد بود که کوریکولوم آن نیز تدوین شد، لیکن سیاست وزارت بهداشت در آن زمان بر ایجاد مقطع دکترا استوار بود. لذا پس از اصلاح کوریکولوم کارشناسی ارشد، مقطع دکتری این رشته با عنوان سلامت در حوادث و بلایا پیشنهاد و تصویب شد. پذیرش دانشجو در این رشته از بهمن 1389 آغاز گردید و تاکنون ادامه دارد. به تدریج دانشگاه‌ها ابراز علاقه کرده و اقدام به تأسیس رشته نمودند. اقدام بعد، تأسیس هیئت ممتحنه و ارزشیابی یا همان بورد تخصصی سلامت در حوادث و بلایا بود. در سال 1389 بورد با عضویت اساتید رشته‌های مختلف، همانگونه که ماهیت چند‌تخصصی و بین‌تخصصی این رشته ایجاب می‌کند، شروع بکار کرد. وظیفه بورد، ارائه مشورت به وزارت بهداشت در زمینه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی توسعه کمی و کیفی رشته است. خوشبختانه در طی دو سال اخیر، به نظرات مشورتی بوردها ارج بیشتری نهاده می‌شود. دو مثال بارز آن عبارتند از: کنترل پذیرش دانشجو متناسب با نیاز کشور و توان دانشگاه‌ها، و همچنین جلوگیری از تأسیس بی‌رویه رشته در دانشگاه‌ها. داستان درسنامه‌ای که پیش رو دارید از حدود سه سال قبل آغاز شد. نیاز به درسنامه ای به زبان فارسی بطور مکرر از سوی اساتید و دانشجویان مطرح می شد که نهایتا هیئت بورد مسئولیت نظارت بر تدوین آن را پذیرفت. از همان ابتدا معتقد بودیم که نگارش این کتاب باید در ده سال آینده صورت گیرد. انتظار این بود که چند مرجع اصلی فصل، توسط نویسندگان همان فصل نگارش شده باشند. این بدان معنا است که محققان ایرانی به ازای هر فصل، تعداد کافی مقالات تحقیقی را در مجلات علمی معتبر به چاپ رسانیده باشند. هر چند بعد از تأسیس رشته و به دلیل رساله‌های دانشجویان دکترا این روند رو به افزایش بود، لیکن تا شرایط ایده‌آل راه بسیار طولانی وجود داشت. علی‌رغم این چالش جدی، بدلیل تقاضای مستمر، سرانجام قرار شد ویرایش اول درسنامه تدوین گردد به شرط آنکه ساز‌و‌کار ماندگاری را برای بازبینی مستمر آن پیش‌بینی نماییم. درسنامه سلامت در حوادث و بلایا در هفت بخش تقسیم شده است. هر بخش خود شامل چندین فصل است که پوشش جامعی از مباحث رشته را ارائه می‌نماید، 87 فصل و موضوع در مجموع! بخش‌های اصلی کتاب عبارتند از: 1. مبانی، 2. کاهش آسیب، 3. آمادگی، 4. پاسخ، 5. بازیابی، 6. مخاطرات و 7. مباحث ویژه. از نظر سازماندهی نگارش کتاب، هر فصل، توسط گروهی از اساتید و دانشجویان دکتری به رشته تحریر در آمده است. مسئولیت ویراستاری علمی هر بخش به عهده یک یا دو تن از اعضای محترم بورد بوده و تیمی از اساتید و دانشجویان متبحر، مسئولیت ویراستاری ادبی و شکلی را عهده دار شدند. در یک پروسه حدود سه ساله کتاب نگارش شد و ویرایش اول آن با تمام نقاط قوت و محدودیت‌ها به چاپ رسید. به منظور اطمینان از تجدید چاپ کمیته فنی و اجرایی برای کتاب انتخاب شده است، که نظرات خوانندگان را گردآوری کرده و در اختیار نویسندگان و ویراستاران قرار خواهند داد. این کمیته مسئولیت خواهد داشت این درسنامه را در بازه دو الی سه ساله بازبینی و تجدید چاپ نماید. در اینجا لازم است از تمامی اساتید و دانشجویانی که در تدوین درسنامه مشارکت کرده‌اند، سپاسگزاری شود. جای تقدیر ویژه دارد از جناب آقای دکتر خانکه بدلیل مشارکت فعال در تمامی مراحل تدوین و ویرایش کتاب. توصیه های ارزنده جناب آقای دکتر مهرابی توانا نیز همواره راهگشای گروه نویسندگان و ویراستاران بود. دقت نظر و صرف وقت فراوان جناب آقایان دکتر حاجبی، دکتر نکویی مقدم، دکتر یارمحمدیان، دکتر نجاتی، دکتر معصومی، دکتر حسین زاده و دکتر جنیدی در تالیف و ویرایش فصول ستودنی است. همکاران جوان، نخست آقای محمد سورانی و سپس دکتر علی نصیری و نیز مهندس حامد محمدی بی‌تردید نقش کلیدی را در ویراستاری و به پایان رسانیدن کتاب ایفا کردند. زحمات سرکار خانم هما یوسفی در هماهنگی‌های مربوطه در جلسات بورد جای تقدیر ویژه دارد. ویراستاری ادبی سرکار خانم سالمی نقش مهمی را در کیفیت نگارشی کتاب ایفا نمود. لازم به ذکر است که تدوین درسنامه همانند سایر فعالیت های بورد، همواره مورد حمایت جناب آقای دکتر حاجتی، دبیر محترم شورای آموزش علوم پایه پزشکی وبهداشت وتخصصی قرار داشته است. این کتاب ایده‌آل نیست! ولی نقطه شروعی است که باید ادامه یابد. موفقیت این‌کار در طی زمان وابسته به مشارکت ارزشمند تمام نویسندگان فعلی و آنهایی است که در آینده به این جمع ملحق می‌شوند. امیدوارم خوانندگان عزیز با ارائه نظرات، گروه مؤ‌لفین و ویراستاران را در بازبینی کتاب یاری نمایند.